Geboren in 1957, was voor mij de grens van Europa tot 1989 het IJzeren Gordijn. Alles wat daar achter gebeurde was de vijand en daarvan had ik weinig kennis. Toen ik 11 was, stond ik voor de bakkerij van mijn vader te kijken of de Russen eraan kwamen. In de jaren 80 demonstreerde ik tegen de kernwapens en de kruisraketten en ook in die jaren ging ik met de kerk uit Sneek naar Stralsund in de DDR voor een uitwisseling. Heel indrukwekkend vond ik dat, vooral het bezoek aan Hiddensee, een eiland in de Oostzee, waar Merkel graag komt en waar het toen al iets meer vrij was, dan in de stad. Door het geruis van de branding, kon de Stasi je niet verstaan.
Na de val van de muur bezocht ik Polen voor een bruiloft en deden we met een camper vol met kleine kinderen Berlijn aan, begin jaren 90. De muur stond er nog. Het tracé was nog goed te zien. Ik was ontroerd door het monument met de kruizen van de overledenen bij de muur. Het monument is er vandaag de dag nog steeds.
Heel lang heb ik alleen op afstand Oost Europa gevolgd. In 2012 waren we, met wie ik ben en ik, onder de indruk waren van de vrijheid in Moskou en Sint Petersburg. Het was nog voor de Russische annexatie van De Krim en in de tijd dat ook onze koning een gezellig biertje dronk met Poetin. Moskou is een echte wereldstad met de allure van New York en Peking. Daar moesten we ook nog eens heen, zeiden we. Dat gaat niet meer gebeuren. Sint Petersburg had een link met Vriezenveen in Overijssel. Tot de Russische revolutie in 1918 werd er vanuit de textielindustrie fors handel gedreven met de tsaren daar. Het duurste linnen en de specerijen uit Indië werden per kar naar Sint Petersburg gebracht en het geld kwam mee terug. Damen Shipyard is er in deze tijd niets bij. Nog steeds zijn er restanten in St Petersburg te zien van de Vriezenveense cultuur, zoals een protestantse kerk aan de belangrijkste winkelstraat van de stad. En verder niet te vergeten de wereld aan Nederlandse meesters in de Hermitage.
Ik ging eens naar Boedapest, Praag en Wenen en ik realiseerde me daar hoe voornaam deze steden in de late middeleeuwen waren geweest. Best belangrijke steden, wellicht belangrijker dan Amsterdam en Antwerpen, al willen wij mensen in de lage landen dat moeilijk geloven. Wij voeren immers op de wereldzeeën?
Hoe dan ook, met de oorlog in Oekraïne, sinds 2022 nog meer dan sinds 2014, is er een nieuwe grens in Europa. De grens van Rusland en Belarus, die zich uitstrekt van Kirkenes in Noorwegen via Finland, de Baltische staten en Polen tot aan Roemenië en Bulgarije. Wanneer je even door reist ben je in Istanboel.
Irene van der Linde en Nicole Segers schreven in 2004 het boek Het einde van Europa. Bij De Slegte nog te koop onder ISBN nummer 90 5637 582 2. Dat boek inspireerde om die grenzen opnieuw op te gaan zoeken. Vorig jaar mei bezochten we Wlodawa, een plaats in midden Polen vlakbij Sobibor met een rijke joodse traditie. De plaats ligt aan de grens met Belarus en de provincie Gelderland heeft een voetpad gesubsidieerd van Wlodawa naar Sobibor, zo las ik in het boek. Het pad hebben we niet gevonden, maar de synagoge wel en de afgesloten brug met Belarus ook. Je kan er de grens niet over. Wel kun je er vissen. Of je een vis uit Belarus vangt of uit Polen, weet je niet. Het was mei, rustig en mooi weer.
Komende mei gaan we per trein (en auto) naar de Baltische Staten, Finland en Noorwegen. Naar Narva en Jacobselv. Over anderhalf jaar is het de bedoeling Roemenië, Bulgarije en Turkije tot aan Istanboel aan te doen. Ik vind de voorbereidingen nu al mooi en verrijkt mijn kennis van de geschiedenis van ons continent. Zo vredig als het soms leek, is het eigenlijk nooit geweest.
6 december 2024
