Stel je voor je rijdt vanuit Amsterdam over de A2 en je ziet het bord Maastricht 200 kilometer… zoiets en geen vierbaansweg en geen knooppunt Ouderijn, geen rondweg Den Bosch en al helemaal geen randweg Eindhoven. Stel je ook eens voor dat je die weg wilt gaan aanleggen midden in de Ardennen met overal heuvels en dat de oude weg dwars door dorpjes gaat.
Nou dat hebben we vandaag gezien op onze reis van Kathmandu naar Pokhara, het tweede toeristische centrum van Nepal. We zaten in de bus net achter de chauffeur, dus we konden het goed zien: nergens was de weg klaar, overal kunstwerken in aanbouw en overal mensen die onder het stof zaten: burgers, boeren en arbeiders. De laatsten nog het meest.
We vroegen ons af of de arbeiders het hier beter hadden, dan in Qatar. We denken het niet, maar dat hebben we niet gecheckt. Wat wel zo is, denk ik, dat deze investering uiteindelijk ten goede komt aan het land zelf. Of van China, dat de investering financiert.
Uiteindelijk hebben we geen acht uur maar tien uur gehobbeld. Wanneer de weg ooit klaar is, weet ik niet, maar het wordt wel voortvarend – Chinees – aangepakt. China en Nepal vieren ook al samen een Chinees – Nepalees vriendschapsfestival: het Dragon Boat race festival was dit jaar op 23 en 24 juni.
Het einde van de wereld. Vandaag liep ik daar en was onder de indruk. We hebben een mooie wandeling gehad. Van de 200 kilometer van de O Caminio dos Faros hebben we er circa 70 gelopen. Wel de mooiste stukken en zeker niet de gemakkelijkste stukken. Heerlijk om 14 dagen langs de Atlantische kust en de Golf van Biskaje te lopen. Mooier wordt het niet, denk ik. Lekker lokaal gegeten, mooie camping en vis in soorten en maten.
Vandaag ook is het landbouwakkoord geklapt. Wie breekt betaalt is les één in de onderhandelingsstrategie. Beetje dom dus van LTO. Maar het ergste is dat ze denken in het najaar verder te kunnen, na nieuwe verkiezingen. Ik help ze bij deze uit de droom. Nieuwe verkiezingen komen er, maar de thematiek wijzigt niet. En de verhoudingen in Nederland ook niet. CDA en VVD weggevaagd. BBB winnaar. Maar geen meerderheid. Gewoon tellen. Dat kan de agrarische industrie toch wel? De helft plus één wil een duurzame agrarische sector met een leefomgeving die ook voor de boer aangenaam is. LTO breekt om het volgende:
Dit staat letterlijk op NOSnieuws. Het spijt me voor individuele boeren, zoals Geert Jan Kloosterboer. Ook hij had beter moeten weten. Het niet sluiten van dit akkoord is wat mij betreft Capo Finisterre voor de industrie. Friesland Campina en For Farmers en Agrifirm hebben hun kansen gehad. Klaar is Kees. En de boeren zijn de grootste verliezers.
Op het pickup’je waar mijn vader de LP’s van het Heerder mannenkoor, de Maastrichter Staar en het Urker mannenkoor draaide, speelde ik de singletjes van mijn broer af en mijn eerste LP: The best from Tommy van de Who. Het hele album kon ik niet betalen, ik draaide het grijs. Net als de singles van mijn broer. Één van die singles was Atlantis van Donovan uit 1969.
Deze vakantie loop ik de O Camiño dos Faros, een wandeltocht langs de vuurtorens van Galicië, noordwest Spanje. De ‘Costa da Morte’. Inmiddels hebben we, met wie ik ben en ik, het deel aan de Golf van Biskaje gehad en lopen we echt op de noordwest punt aan de Atlantische kust. Steeds vaker komt Atlantis van Donovan in mijn hoofd. “The continent was an island… “ dat soort zinnen. Ik zoek op Spotify en draai het hele nummer. Ik kan het in mijn hoofd helemaal meezingen. Ik ken de woorden, maar wist niet wat ze betekenden. Maar de song is episch. Met mijn gehoor is niets mis, maar van de Griekse mythologie heb ik geen verstand. Ik zocht het op in Wikipedia: De song gaat over een eiland waar het leven goed was en dat lag in de Atlantische Oceaan, meer dan 10.000 jaar geleden. Plato schreef erover. Het goede is vergaan. Atlantis is in de Oceaan ten onder gegaan. Misschien dat er bij de Canarische eilanden nog wat van over is.
Eigenlijk interesseert me dat allemaal niks, behalve het idee dat het goede is overspoeld. Die muziek, die in mijn hoofd klinkt, doet ertoe. Prachtig. Op Spotify zocht ik verder. Ik vond een 17 minuten durend nummer van Earth and Fire. Het nummer heeft hetzelfde thema. Het is geweldig. Pink Floyd doet het niet beter. De prachtige stem van Kaagman, de gitaarsoli, de toetsen. Alles zit erin. Het is gemaakt in de hoogtijdagen van de thema albums. Leo Blokhuis kan er college over geven.
Wat ik wil zeggen is: ga dat nummer luisteren en je bent 17 minuten in een andere tijd, een andere wereld: de wereld van de jaren 70 en de wereld van Atlantis.
En over die wandeling: soms vraag ik me af waar het einde van de wereld is. Vorig jaar dacht ik dat het in Glenbrittle lag, in Schotland. Ooit was ik in Manang, Nepal hoog in de bergen en dacht ik dat het daar was. Nu loop ik deze fantastische wandeling in Noordwest Spanje, waar voor de kust alle depressies van noordwest Europa ontstaan. Het is er prachtig, het einde van het Europese continent.
Ooit was ik met wie ik ben op Rhodos. Het was een mooie week in mei. Voor het zwemmen in zee was het zeewater nog wat koud. Toen we terug naar huis vlogen, zag ik onder me een eiland en dacht: daar wil ik heen. Klein, rustig, geen directe vliegverbinding etc. Ik ging op onderzoek uit via Google maps en earth. Al snel stond mijn besluit vast: Tilos, daar ga ik een paar weken heen, wanneer ik met pensioen ben. Nu, 10 tot 15 jaar, later ben ik er. Fantastisch en geweldig. Een hotelletje aan de rand van de baai, strandje op 100 meter afstand, wandelen vanaf je hotel: mooier wordt het niet. Het dorp met restaurants en terrassen ontbreekt niet. Je zou nooit meer weggaan.
18 september 2022
StrandenWandelpadenBloemen onderwegEen windmolenTerrassen Veel kerkjesVanuit mijn hotelkamer
Een paar dagen later…
Ik ben hier nu een dikke week. Langzamerhand begint het einde van mijn verblijf dichterbij te komen. Ik heb niet meer de drang om alles nog te zien. Vandaag ging ik voor de tweede keer naar de haven met uitzicht op het eiland waar ik morgen heen ga. Eén eilandje verderop: Nysiros.
Ik zit inmiddels aan de haven van het belangrijkste dorp. Deze haven biedt veel meer beschutting . Af en toe komt of vertrekt er een zeilboot. Een paar keer per dag komt en gaat er een veerboot. Dat is het. Sittin’ on the dock of the bay, watching the tide slipping away…. Of is het de tijd die voorbij gaat. Maakt niet uit.
Gisteren was ik in een dorp waar de tijd is voorbijgegaan. Het dorp heet Gera en is zo’n 5 kilometer lopen van de veerkade. Niemand woont er. De huizen zijn kapot. De oude structuur is zichtbaar. Je ziet als het ware hoe de mensen daar vroeger van wat geiten, wat vis, olijfbomen en wellicht wat groente hebben geleefd. Wat ze dronken is me een raadsel, want het regent er van mei tot en met september niet. De daken van de huizen zijn van dikke takken met dwars daarop kleine takken, zand en grind. In één van de hoeken in elk huis zie je een oven met een pijp naar boven hier werd met takken gestookt en op takken gekookt. Bijna alle daken zijn ingestort. Dit is niet het enige dorp dat verlaten is.
StructuurEen dakEen schoorsteen
Je kunt hier op Tilos uitstekend zwemmen, snorkelen en vissen. Dat laatste heb ik niet gedaan, maar in de avond, wanneer ik op dit bankje zit waar ik nu tik, is er altijd een man aan het vissen. Hij vangt de vissen die je al snorkelend ziet rondzwemmen. Iets professioneler worden vissen gevangen met kleine bootjes. ’s Avonds kun je die eten in restaurants. Gisteravond heerlijk rode mul gehad. Pfff, wat lekker….
Rode mul met paprika en aubergines
Ik doe dus verder weinig anders dan lopen, zwemmen, eten en drinken. Of zoals mijn schoonzus, Prediker citerend, aangaf: ”Er is niets beters op de wereld dan eten en drinken en vrolijk zijn.”
Met mijn calvinistische schuldgevoel zit ik op dit moment te tikken op een of ander Grieks eiland, dat alleen per boot bereikbaar is. Nu moet ik zeggen dat het met dat schuldgevoel wel meevalt. Voor ik met pensioen ging sprak ik met mezelf af me vier weken terug te trekken op het eiland waar ik nu zit. Het eerste jaar had ik van alles te doen en was er nog geen rust, daarna kwam corona en nu is het dan zover. In totaal zit ik hier tien dagen. En ik geniet! Het is werkelijk fantastisch.
Het calvinistische schuldgevoel is in mijn beleving dat je niet mag gaan genieten, voordat het werk klaar is. Maar als het werk dan klaar is, geniet dan met volle teugen. Mijn vader werkte als bakker keihard, ging een week per jaar op vakantie en genoot er drie weken van: de week ervoor met de gedachte aan wat hij ging doen, dan de vakantie en dan de periode erna, waarin hij dacht aan alles wat hij de week ervoor had gedaan. In onze tijd genieten we van het moment. En dat vind ik soms al lastig.
Het schuldgevoel dat sommigen mij proberen aan te praten met de term rijklinks is nieuw in deze tijd. We hebben het over vliegschaamte, het verbruik van fossiele brandstoffen bij het autorijden en de ellende van de stikstofreductie, waarvan de boeren zich nu slachtoffer voelen. Ik voel deels wel met de boeren mee: ze hebben hun bedrijfsvoering aangepast aan de eisen van de Rabobank en de overheid en nu moet het voor hun gevoel ineens anders. Aan de andere kant is het probleem al tientallen jaren bekend, is er veel subsidie ingestopt om bijvoorbeeld de nesten van vogels te redden en om het diervriendelijker te maken. Men kon weten, dat er iets moest gaan veranderen. Ik roer me dus in de discussie met de boeren met de opmerking dat het echt anders moet. En met intimidatie ben ik klaar.
Eigenlijk mag ik dus niet op een Grieks eiland zitten, want wanneer je commentaar hebt, moet je je zelf wel gedragen: verbeter de wereld, begin bij jezelf. Daar zit wat in. En toch zit ik hier. Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen, is de dooddoener van de dag.
Trouw 17 septeber 2022
In Trouw van gisteren kwam ik een artikel tegen over afgehaakt Nederland met dit plaatje. Het bracht mij op de gedachte dat de term rijklinks met zich meebrengt dat er minstens drie andere kwadranten zijn, namelijk rijkrechts, armlinks en armrechts. Met rijkrechts heb ik niet zoveel, hoewel ik ook af en toe naar de formule 1 kijk, iets wat typisch bij deze groep hoort. Met armlinks voel ik me verbonden. Je zult maar slachtoffer zijn van de toeslagenaffaire, je energierekening niet kunnen betalen en van drie verschillende banen zonder vast contract moeten leven. Zij hebben recht van spreken en recht op meer. Links in de politiek doet daar wat aan, denk ik. Maar ja, ze zitten niet in de regering.
Maar dan armrechts. Zij zijn arm en voelen dat ze niets van de overheid hebben te verwachten. Onze burgemeester heeft daar iets zinnigs over gezegd in Trouw van 25 december 2020. Hij zei:
Website Trouw 25 december 2020
Bij deze groep moet ik denken aan armrechts. Ik denk dat hier veel werk aan de winkel is. Het lijkt een vergeten groep, die alleen met aandacht erbij getrokken kan worden. Om een eerlijker verdeling van de middelen kunnen we niet heen. Door de aandacht voor deze groep en de terechte zorgen die zij hebben, kunnen we het slachtoffergedrag reduceren. Dit vereist persoonlijke en politieke keuzes. Hen een toekomst bieden is de grootste opgave in Nederland op dit moment.
Misschien dat een dergelijke gedachtengang op een zondagmorgen op een Grieks eiland toch op termijn iets gaat opleveren.
Een aantal jaren geleden was ik met wie ik ben, op vakantie in Schotland. We waren voornamelijk aan de oostkust met een uitstapje naar Orkney. Ook gingen we naar een bed and breakfest bij Applecross, op een schiereiland aan de westkant. We kwamen daar aan, de zon scheen en iedereen die normaal in de pub zat, zat op het terras. Het was geweldig. We keken naar het westen, richting Isle of Skye. Daar moeten we een keer heen, zei ik onder het genot van een bier. Nu zijn we er een paar dagen en morgen gaan we naar de Hebriden Nog westelijker.
Skye is geweldig, adembenemend, winderig en soms koud. Ik wil hier niet in oktober naar toe. Maar de laatste twee dagen hebben we geweldige wandelingen gedaan. Mooier wordt het niet. De wandeling naar de noordkaap was mooi, en vandaag liepen we de Quiriang tocht. Iemand vertelde dat deze tocht als decor voorkomt in Jurassic Park en In de ban van de Ring. Met Jurassic Park heb ik niks, maar Tolkiens trilogie is een van de weinige boeken die ik van a tot z heb gelezen. Ik voelde me op reis met Frodo. Ik zag achter iedere steen Gollem. Het was werkelijk een geweldig decor, met een fantastisch uitzicht.
Kortom ik ben nogal lyrisch. Het is niet anders. En de boeren ploeteren voort. Ik hoop dat ze hun boerenverstand terug vinden, want de hele bedrijfstak moet om, net zoals ooit de mijnbouw en de scheepsbouw. Dus ook de banken, de voorleveranciers en de supermarkten. En tenslotte, wij burgers moeten meer voor ons eten gaan betalen.
De oorlog in Oekraïne gaat maar door. Er is geen zicht op een staakt het vuren, laat staan op het beëindigen van de vluchtelingencrisis. Ik ben in Praag met met wie ik ben.
Vandaag is een bijzondere dag. Praag kent de situatie van dictators uit het oosten die de westerse invloed willen beperken. We waren bij het monument ter nagedachtenis aan de wanhopige zelfdoding van Jan Palach en zochten naar zijn graf. We vonden het niet, maar waren in de buurt. Verderop kwamen we Franz Kafka tegen. Niet iemand die zich tegen de Russen weerde, maar wel iemand die feilloos dit soort processen op kleine schaal weergaf.
Weer een begraafplaats verderop zochten we naar Václav Havel. Zijn graf vonden we nadat we er naar gevraagd hadden. Er stond een op papier geprinte vlag van Oekraïne tussen de bloemen. Toen wij daar stonden kwam een vrouw, ik schat een Tsjechische, rustig aanlopen, stak een kaarsje aan en zette dat op zijn graf. Het kan niet anders dan dat ze aan Oekraïne dacht. En aan de tijd van de Praagse Lente, die op brute wijze om zeep werd geholpen in 1968. (Zie ook mijn blog daarover).
Monument Jan Palach
Graf Václav Havel
We liepen door naar het Wenceslausplein, waar op nummer 36 bij de Fluwelen Revolutie in 1989 Havel een toespraak hield. Af en toe kijk ik in de spiegel die Kees van Kooten me voorhield. Vertaalt naar vandaag: je was pas woke, wanneer je fan van Havel was.
Morgen gaan we terug naar huis, via Berlijn hbf. Elke dag komen daar duizenden Oekraïners van het oosten naar het westen. Ze ontvluchten de oorlog. We gaan het zien. Zoals we dat ook al in Wenen op het station zagen en vandaag in Praag. Maar dan tig keer massaler. Ik kan er niet over uit, dat ik niet had gedacht ooit nog aan de rand, weliswaar op veilige afstand, van een oorlog te verklaren leven. Hoe moet het zijn wanneer je nog in Marioepol, Charkiv of Kviv bent. Hoe is het als je als jong broekje vanuit ergens ver weg naar het front wordt gestuurd.
ik stel mezelf de vraag wat ik zou of misschien kan doen? Ik heb nog geen begin van een antwoord op die vraag.
Ik zit in de trein van Wenen naar Praag en blader door het boekje met toeristische tips van Praag. Ik lees over de Joden in Praag, over Jan Palach, Alexander Dubcek en Vaclav Havèl. Iets verderop in Europa woedt de oorlog in Oekraïne.
Ik denk na over Europa. Ik ben geen deskundige. Gaat het over angst? Zijn de Russen bang voor West-Europa? Zijn wij, West-Europeanen, bang voor de Russen? We vechten niet tegen de Russen, we willen graag hun gas. We vechten tegen Poetin. Zoals de Russen Hitler en Napoleon lieten vastlopen in de moerassen, zo hopen we dat Poetin vastloopt in Oekraïne.
Gaat het over buffers? Zit het Midden-Europa van Polen, Tsjechië, Hongarije en Oekraïne klem tussen de draaideur van Rusland, Duitsland en Frankrijk? Dan weer vallen ze onder de invloedssfeer van het westen, dan weer van het oosten. De oorlogen zijn de laatste driehonderd jaar talrijk geweest.
Wat wil het volk? Misschien is dat wel de belangrijkste vraag die niet relevant is. We waren gisteren op Schönbrunn in Wenen. Wat een pracht en een praal. Wie heeft dat gebouwd? De opdrachtgevers of de mensen, die het met hun blote handen bouwden? Het waren de tsaren in St. Petersburg die zo rijk waren, dat ze het zicht op de gewone man kwijt waren. En revolutie ontstond. Maar ook de mensen van de revolutie deden niet wat ze zeiden. Ze onderdrukten het volk. En de afgelopen weken praten we over de oligarchen die rijk geworden zijn dankzij Poetin en nu hun jachten moeten veilig stellen uit de havens van Monaco en Marbella. Ik heb het maar niet over Vitesse uit Arnhem, eigendom van een Rus, dat in een laffe verklaring niet de woorden oorlog en invasie gebruikte.
Ik weet het niet. Ik leef even gewoon door. Nooit had ik gedacht dat er in mijn leven nog een dreiging van een kernoorlog zou plaatsvinden. Ik dacht dat het in 1989 klaar was. Dat mijn protest in 1981 en 1983 geholpen had. Hoe naïef kon ik zijn?
En toch denk ik ook dat angst, afschrikking en oorlog niet de weg is. En dus blijf ik naïef. De enige weg is communicatie. Elkaar vertellen waarom en waarvoor je bang bent. Met elkaar in contact treden. Ik heb veel respect voor Zelensky, de premier van Oekraïne in oorlogstijd. Hij is helder naar Europa, hij is helder naar Poetin en hij is helder naar zijn volk. Ik zag gisteren een video, waarin hij zei waar hij zat en dat hij daar niet wegging en dat hij geen angst had. Dat vond ik sterk. Sterker dan de man die acht meter tafel nodig heeft om zich af te zonderen van zijn gevolg.
Gisteren waren we in Wenen bij de ambassade van Oekraïne en morgen gaan we in Praag naar dezelfde ambassade. Verder maken we plezier, al denken we, met wie ik ben en ik, voortdurend aan de oorlog. Cynische gedachten als ‘het leven gaat door’ en ‘voordat de bom valt…’ werpen we nog even verre van ons. Het is nog niet onomkeerbaar.
Ambassade Oekraïne Wenen 8 maart 2022
Gedenkteken aanslag Wenen 2 november 2020
In de jaren zeventig hadden we autoloze zondagen en de gijzelingen van de Palestijnen. De laatste jaren hadden we gedonder met IS, waar we gisteren in Wenen ook nog aan herinnerd werden.
Praten met elkaar is misschien wel de enige oplossing. Ergens zal dat beginnen, misschien al wel in Turkije wanneer de ministers van buitenlandse zaken van Rusland en Oekraïne bij elkaar komen. Hoop doet leven!
9 maart 2022
NB.: Muurschildering in Wenen aan de Donau, waar we gisteren heerlijk in de zon zaten.
Twee keer was ik op Hiddensee. De eerste keer met een groep mensen uit Sneek en uit Stralsund. Het was nog in de tijd van de DDR. We gingen met de boot. Voor de mensen in Stralsund was Hiddensee een plek waar ze ‘een soort’ vrijuit konden praten. Daar was het mogelijk te praten zonder dat ze afgeluisterd werden. Althans dat risico namen ze. De muur was nog niet gevallen en de mensen in Stralsund droomden van het vrije westen. Sommigen namen het risico te vluchten, anderen zochten de vrijheid in een volkstuincomplex en in de kerk. Maar de kerk was ook niet betrouwbaar. Overal moesten ze uitkijken. Het was in de tijd dat Nederlandse kerken verbinding zochten met kerken in de DDR. De mensen hier werden handlangers van de communisten genoemd. De mensen daar verraders van de communisten. Het was een verwarrende tijd met de dreiging van een nucleaire oorlog. En daar liepen we op het strand van Hiddensee, door de nog niet geplaveide zandpaden in de dorpen. En daar was het plaatselijke museum met muziek van Nina Hagen.
De vrijheid die ik daar ervoer, te midden van de benauwde politiek setting van de Koude Oorlog, zal ik nooit vergeten.
Een paar jaar later viel de muur en ging ik naar een bruiloft in Polen. Met een camper gingen we langs Dresden en Wittenberg naar Konin in Polen. Op de terugweg via Berlijn naar Stralsund, waar we de mensen opzochten waar ik had gelogeerd in 1986. De situatie was totaal veranderd. Ze waren blij en een soort vrij. Ze voelden niet meer de angst van het communisme. We sliepen in de camper. Hiddensee hebben we toen alleen gezien. Ik moest nog een keer terug…
Dat gebeurde in 2009. Met wie ik ben en ik gingen naar Berlijn. Gewoon gezellig op stedentrip. Met de auto er naar toe en fietsen door Berlijn. Langs de muur, naar de Gedächtniskirche en over het Alexanderplein. Na een paar dagen reden we dezelfde route als toen met de camper. We parkeerden de auto op Rügen en gingen met de boot naar Hiddensee. Een paar nachten in een hotel. De vis werd verkocht op de visafslag: een paar palen met een zeil erover. We hebben er heerlijk gelopen en ik heb de vrijheid opnieuw ervaren van een prachtig eiland waar je een keer geweest moet zijn.
Visafslag Hiddensee 2009
Mooi dat Merkel Nina Hagens dromen op Hiddensee verwerkte in haar afscheid bij de Brandenburger Tor, op de plaats van de muur, die er niet meer is.
Ooit was ik eens op de Vesuvius en keek in de krater. Wat giftige dampen kwamen naar boven. Je keek als het ware naar het binnenste van de aarde. Ik zit eens in een berghut op 3000 meter in Zwitserland en met iemand sprak ik over de vormen van de Alpen. Allemaal uitgesleten dalen van rivieren die nergens recht lopen en sinds mensenheugenis hun eigen grillige weg vormen. We vergeleken het met de wadden: ook een eindeloze hoeveelheid geulen en stroompjes die het water naar de zee laten stromen. Ze lijken qua vorm wel wat op elkaar, de wadden en de Alpen. Niks is recht, hier wat breder en dieper dan daar. Alles gaat van hoog naar laag. Bij beiden ervaar ik iets van het begin en het einde.
Punta di Saas, juli 2021
Vlieland, oktober 2020
Echt ervoer ik dat in Nepal in 2019. We waren in Manang en voor mij en met wie ik ben was de tocht voorbij Manang het eindpunt. Tilicho Lake zouden we niet halen. De Thorung La pass ook niet. We zagen hoe woest en ledig het land verderop was.
Weg naar Tilicho Lake, Nepal, november 2019
Vandaag zag ik in de media een filmpje van een Duitser op Las Palmas, die de uitbarsting van de vulkaan filmde. Er kwam een vuurbal naar beneden en die rolde door het stoffige lava als een lawine van sneeuw, als de branding bij windkracht 10. Niet te stoppen. Niet tegen te houden. Woest en ledig is het landschap. De man filmt door en hij heeft geluk, want de steen komt vlak bij hem tot stilstand. Van binnen is de steen gloeiend heet. Onaanraakbaar.
Dichter bij de binnenkant van de aarde kom je niet. Het doet denken aan het ei van Brancusi, “het begin van de wereld”, dat hier een eindje verderop in het Kröller-Müller Museum ligt. Dichter bij het begin ook niet.
